اغلب افرادی که سیگار می‌کشند، ترک سیگار را دشوار می‌دانند زیرا به سیگار و نیکوتین معتاد هستند. در این مطلب با ما همراه باشید تا از عادات مغز که منجر به اعتیاد به نیکوتین می‌شود و عواقب مصرف طولانی مدت آن آگاه شوید.
چرا تنباکو اعتیادآور است؟
علت اعتیادآور بودن تنباکو، نیکوتین موجود در آن است. هنگام مصرف سیگار، ریه‌ها نیکوتین موجود در دود سیگار را جذب می‌کنند، سپس نیکوتین از آنجا وارد خون می‌شود و از طریق جریان خون به مغز می‌رسد و در آنجا واکنش‌هایی را در بدن ایجاد می‌کند. با این حال، این تنها راه رسیدن نیکوتین به مغز نیست. این ماده می‌تواند از طریق پوست یا غشاهای مخاطی و به وسیله تنباکوی جویدنی، قرص و یا اسپری‌های نیکوتینی به مغز برسد. تنها با این فرق که در این موارد، نیکوتین کمی دیرتر از روش استنشاقی به مغز می‌رسد.
در مغز، نیکوتین به گیرنده‌های مناسب خود در سلول‌های عصبی متصل و در آنجا باعث انتشار مواد پیامرسان مختلف می‌شود. یک نمونه از این دست تاثیرات سیگار بر مغز، احساس آرامش پس از استعمال سیگار است. نیکوتین بر سایر عملکردهای بدن مانند ضربان قلب، حرکات روده و تنفس نیز تأثیر می‌گذارد که با این حال، گاهی می‌تواند باعث واکنش‌های منفی از جمله حالت تهوع شود.
در اکثر مواقع رها کردن نیکوتین سخت است. اگرچه همه می‌دانند که سیگار به سلامتی آسیب می‌رساند و باعث ایجاد بیماری‌های مختلفی می‌شود. اگر احساس کردید که دیگر نمی‌توانید در مقابل سیگار مقاومت کنید و آن را متوقف کنید، بدانید که دیگر وابسته آن شده‌اید و علت آن هم نیکوتین موجود در تنباکو است. نیکوتین بر فرآیندهای مختلف مغز و بدن اثر می‌گذارد. برای مثال، استرس را در کوتاه مدت کاهش می‌دهد و به جای آن تمرکز را، هر چند کوتاه‌مدت، افزایش می‌دهد. از سوی دیگر این ماده می‌تواند بر فشار خون تأثیر بگذارد، تنفس را سریع‌تر کند و گاهی حتی منجر به افزایش درد و حالت تهوع شود.
وابستگی به نیکوتین چگونه ایجاد می‌شود؟
با گذشت زمان، نیکوتین باعث تغییراتی در مغز می‌شود. سیگار کشیدن از طریق مرکز پاداش مغز، پاداشی خوشایند تلقی می‌شود و به محض عدم وجود آن، ولع مصرف نیکوتین ایجاد می‌شود. هر چه بدن بیشتر به آن عادت کند، هوس نیکوتین نیز بیشتر می‌شود. علاوه بر آن، سیگار ارتباط نزدیکی با احساسات خوشایندی که در موقعیت‌های متفاوت دارد، که میل به سیگار را افزایش می‌دهد. به همین دلیل است که معمولا رهایی از اعتیاد به نیکوتین دشوار تلقی می‌شود.
البته همه افراد سیگاری به یک اندازه به تنباکو معتاد نیستند اما اگر چند مورد از علائم زیر را در خود می‌بینید، احتمالا به نیکوتین اعتیاد پیدا کرده‌اید:
- تمایل یا میل شدید به سیگار در بسیاری از ساعات روز
- از دست دادن کنترل بر میزان مصرف سیگار
- علائم و عوارض ترک
- مصرف بیشتر و بیشتر سیگار برای گرفتن همان اثر همیشگی
- در اولویت بودن سیگار
- ادامه به مصرف سیگار با وجود آگاهی از مضرات و بیماری‌های ناشی از آن
نیکوتین در بدن چه می‌کند؟
نیکوتین طیف وسیعی از واکنش‌های فیزیکی را در بدن ایجاد می‌کند که هر فرد سیگاری می‌تواند به طور جداگانه و منحصر به فردی آن را تجربه کند. با این حال، آنچه اغلب به خاطر می‌آید، به اصطلاح «تجربه مثبت سیگار کشیدن» است، یعنی آن دسته از واکنش‌های فیزیکی‌ای که به سیگاری‌ها احساس خوبی می‌دهد.
- افزایش ضربان قلب
بعد از مصرف سیگار، بدن در حالت آماده باش قرار می‌گیرد و برای مدت کوتاهی ضربان قلب افزایش و فشار خون بالا می‌رود.
- لخته شدن خون
نیکوتین باعث افزایش احتمال ایجاد لخته در رگ‌های خون می‌شود.
- تنفس
این ماده تنفس را تسریع می‌کند.
- احساس خوب
نیکوتین باعث ترشح دوپامین در مغز می‌شود. این باعث می‌شود افراد سیگاری احساس خوبی داشته باشند و سیگار را به عنوان یک پاداش بشناسند.
- استرس
نیکوتین مواد پیامرسان خاصی را در مغز آزاد می کند که به عنوان کاهش دهنده استرس عمل می‌کنند.
- عملکرد ذهنی
نیکوتین استیل کولین را در مغز آزاد می‌کند. این امر باعث افزایش هوشیاری و بهبود عملکرد ذهنی می‌شود، حتی اگر برای مدت کوتاهی باشد.
- توانایی یادگیری
نیکوتین گلوتامات را در مغز آزاد می‌کند. این امر یادگیری را آسان‌تر می‌کند و حافظه را بهبود می‌بخشد.
- حساسیت به درد
نیکوتین می‌تواند شما را نسبت به درد حساس تر کند.
- مثانه
نیکوتین بر تشکیل ادرار تأثیر می‌گذارد به طوری که ادرار کمتری در بدن تولید می‌شود.
- روده
فعالیت روده تحریک می‌شود که می‌تواند منجر به اسهال شود.
- وزن بدن
نیکوتین از یک طرف از طریق ترشح دوپامین و نورآدرنالین اشتها را مهار می‌کند و از طرف دیگر مصرف طبیعی انرژی را افزایش می‌دهد و این می‌تواند وزن بدن را کاهش دهد.
تشخیص وابستگی به دخانیات و اعتیاد به نیکوتین
سیگار باعث ایجاد وابستگی فیزیکی می‌شود. این مورد نشان می‌دهد که یک فرد سیگاری به نیکوتین بیشتر و بیشتری برای دریافت همان اثر، مانند تسکین استرس، نیاز دارد. وابستگی نیز خود را به شکل علائم ترک فیزیکی نشان می‌دهد. این اثر با عادت بدن به نیکوتین افزایش می‌یابد و گیرنده‌های نیکوتین بیشتری تشکیل می‌دهد. بنابراین، بدن برای تامین گیرنده‌های جدید نیکوتین، نیاز به نیکوتین بیشتری دارد.
در گفتگو با بیمار، پزشک می‌تواند از بیمار بپرسد که او چه مقدار تنباکو مصرف می‌کند، آیا وابستگی وجود دارد و چقدر قوی است؟ پزشک در این گزارش، سؤالاتی در مورد رفتارهای استعمال دخانیات مانند نوع محصولات تنباکویی که فرد استفاده می‌کند، مدت زمان استفاده از سیگار، تعداد سیگار مصرفی در روز و … می‌پرسد. بر اساس این سوالات، پزشک می‌تواند میزان وابستگی را ارزیابی کند.
البته خودتان هم می‌توانید میزان اعتیاد به نیکوتین را در خودتان تشخیص دهید. یکی از نشانه‌های اعتیاد به دخانیات علائم ترک است. بنابراین افراد مبتلا می‌توانند به نحوه واکنش بدن خود هنگامی که کمتر سیگار می‌کشند یا اصلاً سیگار نمی‌کشند توجه کنند. علائم احتمالی ترک عبارتند از ناکامی، عصبانیت، اضطراب، مشکل در تمرکز، افزایش اشتها، بی‌قراری، روحیه افسرده یا بی‌خوابی.
